Holzspieluhr XL "handbemalter Flamingo" aus Tschechien

Een speeldoos of muziekdoos is een muziekinstrument dat behoort tot de lamellofonen dat na opwinden een melodietje ten gehore brengt. Er zijn ook speeldozen die met de hand en een slingertje aangedreven worden. Verder zijn er speeldoosjes die muziek laten horen als je aan een touwtje trekt. Hierbij wordt het touwtje langzaam weer opgewonden door de draaiende trommel. Op de trommel, die door een veer of met de hand in beweging gebracht wordt, zitten pinnetjes die, doordat ze reepjes metaal aanraken, de toon en het ritme bepalen. De reepjes zitten op een kam en zijn tot steeds toelopende lengtes uitgezaagd, waardoor elk een andere toonhoogte heeft. De eerste trommels met pinnetjes werden gemaakt door een klokkenluider in Vlaanderen in de 14e eeuw. Deze pinnen dreven hamers aan die op de klokken sloegen. De uitvinding van de speeldoos wordt toegeschreven aan de klokkenmaker Antoine Favre-Salomon te Genève in 1796. Gedurende de 19e eeuw werden verschillende elementen toegevoegd aan hetchaniek. De ontwikkeling van apparaten die op commando automatisch muziek ten gehore kunnen brengen is het thema van het Museum Speelklok in Utrecht.